Het Oordeel van Paris

Dit grote schilderij toont ons het beslissende moment dat de directe aanleiding vormt voor de Trojaanse oorlog. We zien een scène die zich afspeelt op de bruiloft van koning Peleus met de beeldschone nereïde Thetis. Zeus had alle goden uitgenodigd op de Olympus voor het feest, maar om onenigheid te voorkomen had hij enkel de twistzieke Eris buitengesloten van de festiviteiten. Uiteraard liet zij zich dit niet welgevallen en verstoorde het feest door een gouden bal met het opschrift ‘Voor de mooiste’ op de tafel te leggen. Hierdoor ontstond er een discussie tussen Hera, Athena en Aphrodite, die allen vonden dat de bal hen toe zou moeten komen. Zeus durfde aan de kwestie zijn handen niet te branden en stuurde het drietal naar Paris om een oordeel te vellen. Hermes legde het probleem voor aan Paris waarna hij de taak aanvaarde. Alle drie de godinnen probeerden de jonge Paris ervan te overtuigen voor haar te kiezen. Hera beloofde hem, als godin van de macht, de grootste rijkdommen en de heerschappij over heel Azië. Athena, als godin van de wijsheid, beloofde hem de grootste krijgsroem en het vermogen van de diepste wijsheid. Godin van de liefde Aphrodite probeerde hem te paaien door hem te roemen als schoonste man van heel Frygië. Uiteraard was enkel de schoonste man ook de mooiste vrouw waardig, en dus beloofde ze hem de liefde en verovering van Helena, de mooiste vrouw op aarde, en tevens de vrouw van de Spartaanse koning Menelaos. Dit overtuigde Paris, waarna hij de gouden bal aan Aphrodite gaf, Athena en Hera in verbittering achterlatend.

Toen Paris hierna naar Sparta trok hield hij Aphrodite aan haar belofte waarna zij ervoor zorgde dat Helena op slag verliefd werd op Paris en haar man verliet voor de Trojaanse prins. Toen Menelaos hoorde wat er gebeurd was barstte hij in woede uit en vertrok met hulp van zijn broer Agamemnon met 1000 schepen naar Troje om zijn vrouw terug te halen. Dit betekende het begin van de Trojaanse oorlog.

Dit schilderij van het Parisoordeel, toegeschreven aan Gerard de Lairesse, is een nooit eerder gepubliceerd schilderij van de beroemde laat zeventiende-eeuwse schilder die furore maakte in Amsterdam. Tot zijn specialisme behoorden grote decoratieve schilderingen op doek, zoals plafondstukken en werken voor in wandbetimmeringen. Ook dit grote schilderij kan in dat genre geplaatst worden. De Lairesse vervaardigde dergelijke schilderijen voor zijn rijke clientèle. Onder de prominente opdrachtgevers bevonden zich burgemeesters, rijke kooplieden en de stadhouder.

Eind 1689 werd De Lairesse van de ene op de andere dag volledig blind. Deze enorme tegenslag betekende echter niet dat hij niets meer deed. Hij begon tegen betaling colleges te geven over schilderkunst. De colleges werden uitgewerkt tot teksten en zo verschenen twee traktaten van zijn hand: Grondlegginge der Teekenkonst en Groot Schilderboek.
De Lairesse schilderde met name historiestukken. Zoals hij zelf in zijn theoretische geschriften uit de doeken doet moet een schilderij aan bepaalde voorwaarden voldoen. Ideale proporties van de figuren, verschillende geslachten en leeftijden en vooral de handeling van de figuur waren belangrijke elementen die in elk schilderij terugkeren. Er zit over het algemeen weinig visuele diepte in de schilderijen van De Lairesse. Het onderwerp werd door hem doorgaans uitvergroot geschilderd op de voorgrond zodat alle aandacht naar de gebeurtenis en de behandeling van de figuren zou gaan. Zijn figuren zijn emotioneel van aard; elke figuur maakt met gebaren en blikken kenbaar welk gevoel hij of zij ervaart bij de gebeurtenis. Deze expressieve personages keren steeds terug op zijn schilderijen.

Bepaalde elementen in dit schilderij komen ook voor op andere schilderijen van De Lairesse. Zo zijn er opmerkelijke overeenkomsten met twee schilderijen van zijn hand, nu in het Pavlovsk Paleis in St Petersburg, Roy p. 74 en p. 21. De afsnijding van de omslagdoek van Paris is gelijk aan die van de vrouw links op het schilderij en het kapsel van Paris en de naakte rug van de gekroonde Hera komen overeen met Venus en Adonis. Paris lijkt sprekend op P.91 nu in de Galeria Colonna in Rome, en gedateerd 1675.
In de putto die onder de handen van Paris en Aphrodite opduikt is de voorliefde van De Lairesse voor Putti te herkennen. Deze putto vertoont gelijkenissen met diverse putti op verschillende schilderijen uit de periode 1675-1680. Denk bijvoorbeeld aan het schilderij Allegorie op de muziek, in Salamanca (Roy p. 99).  

Dat De Lairesse juist in deze periode zoveel Putti schilderde heeft vermoedelijk te maken met zijn eigen leven. Tussen 1668 en 1979 kreeg hij vier kinderen, namelijk drie zonen en een dochter. Als we kijken naar het jeugdportret van De Lairesse, hieronder geproduceerd als mezzotint door Pieter Scheen, blijkt ook nog dat ze sprekend op hem lijken.

Het Parisoordeel toont de Lairesse's vaardigheden in klassieke compositie en barokke grootsheid, met de rijke kleuren en dynamische beweging die zo kenmerkend zijn voor zijn oeuvre. Het is een uitstekend voorbeeld van het vermogen van De Lairesse om de klassieke mythologie te verheffen tot een grandioos en sierlijk visueel spektakel.

Literatuur:
Alain Roy, Gerard de Lairesse 1640-1711, Arthena Paris, 1992